تحقیق اقتصاد آب در كشاورزی

تحقیق اقتصاد آب در كشاورزی

پیشگفتار

 رشد جمعیت و نیاز مستمر به محصولات كشاورزی از یك سو و الزام به خودكفایی در محصولات كشاورزی به لحاظ عواقبی كه وابستگی این بخش به خارج دارد از سوی دیگر باعث شده است كه كشاورزی محور برنامه های اقتصادی و فرهنگی كشور قرار گیرد اما محدودیتهای منابع طبیعی و كاهش درصد شاغلان این بخش به نسبت بخشهای دیگر ما را ناچار می كند كه كشاورزی از وضعیت سنتی موجود به موقعیت بهتری ارتقاء دهیم.

بنابراین بخش كشاورزی همچنان یكی از بخشهای مهم اقتصادی كشور است و نیز خواهد بود. در هر شرایطی توسعه بخش كشاورزی پیش شرط و نیاز ضروری اقتصاد كشور است و تا زمانی كه موانع توسعه در این بخش برطرف نشود سایر بخشها نیز به شكوفائی و رشد توسعه دست نخواهد یافت. تجربه مثبت و منفی كلیه كشورهای پیشرفته و در حال توسعه جهان این نظر را تایید می كند.

وضعیت موجود كشاورزی در ایران

  بخش كشاورزی یكی از مهمترین و تواناترین بخشهای اقتصاد كشور است كه تامین كننده حدود یك پنجم تولید ناخالص داخلی، یك سوم اشتغال و بیش از چهار پنجم نیازهای غذایی، نیمی از صادرات غیر نفتی و حدود نه دهم نیاز محصولات كشاورزی است. این بخش رغم چندین دهه سیاست صنعتی و تقویت سایر بخشهای اقتصادی همچنان با قدرت به حیات خود ادامه داده است و حتی در شرایط بسیار نامطلوب اقتصادی نیز شكوفایی و ظرفیت های نوینی را عرضه كرده است كه برای بسیاری از اقتصاددانان و نظریه پردازان توسعه نیز تا حدودی ناشناخته بود.

كشاورزی ما در چند دهه اخیر از جهات افزایش بهره برداری از اراضی و منابع آب جدید، افزایش عملكرد محصولات یا بهبود بهره وری نیروی كار، بهبود سطح تكنولوژی و بكارگیری نهاده های نوین كشاورزی شامل انواع كود و سموم شیمیایی، بذرهای اصلاح شده و مكانیزاسیون وسیع و گسترده و به كارگیری انواع ماشین آلات و ادوات مكانیكی در انجام عملیات كشاورزی و گسترش زیرساختهای كشاورزی رشد و گسترش چشمگیری داشته است، به طوری كه حجم تولید این بخش به طور مطلق در سه دهه اخیر بیش از 3 برابر افزایش یافته است.

اما كشاورزی با مشكلات و محدودیتهای بسیار زیادی روبروست  كه بعنوان مانعی در راه توسعه بیشتر كشاورزی عمل می كند. اندازه كوچك مالكیت ها و قطعات بهره برداریها، سیاستهای كلان محدودكننده بخش كشاورزی، دخالتهای وسیع دولت در این بخش، سطح نازل سواد كشاورزان، ضعف بنیه مالی بیشتر كشاورزان و نداشتن سرمایه كافی برای سرمایه گذاری در امور زیربنائی، انتقال سرمایه از بخش كشاورزی به سایر بخشها، ضعف خدمات عمومی در زمینه توسعه زیرساختهای كشاورزی و ارائه خدمات ترویجی و آموزش و ضعف نظام تامین و عرضه نهاده های كشاورزی از جمله عواملی هستند كه موجب پایین بودن كارآیی تخصیص منابع در این بخش شده است، به طوری كه بازدهی بخش تولید كشاورزی در مقایسه با امكانات مورد استفاده نیازهای جامعه و پتانسیلها و سطح كاربرد نهاده ها در مقایسه با سایر كشورهای جهان در سطح پایین قرار دارد و رشد تولید بخش كشاورزی نیازهای جامعه به مواد غذایی كه با رشد جمعیت ابعاد وسیعی یافته است، برآورد نمی شود. سیاستهای خودكفایی و تامین امنیت غذایی برای كلیه قشرهای مردم از طریق پایین نگه داشتن قیمت محصولات كشاورزی، كمك بلاعوض برای نهادهای مصرفی، قیمتهای تثبیتی محصولات كشاورزی و سوبسید به مصرف كننده گرچه از نظر عدالت اجتماعی كاملاً پذیرفتنی است و با باید به نحو مناسبی همواره در نظر گرفته شود ولی بخشهای كشاورزی برای ادامه بقای خود می باید از طریق كسب قیم واقعی محصولات تولیدی، سرمایه لازم را برای توسعه فعالیت ها، گسترش زیرساختها و همچنین افزایش كمی و كیفی تولیدات كشاورزی بدست آورده، در حالی كه سیاستهای گذشته مانع انباشت سرمایه در بخش شده و حتی انتقال سرمایه از بخش را نیز به دنبال داشته است.

بهره برداری ناپایدارازاراض حاشیه ای ودیمزارهای كم بازده ،همچنین استفادة بی رویه ومفرط ازسفره های آبهای زیرزمینی ازجمله آثاراین سایتهابوده است .براین پایه،هدف اصلی برنامه ریزی توسعة بخش كشاورزی،افزایش تولید كشاورزی، افزایش تولیدكشاورزی ،ارتقای سطح تكنولوژی وكاربرنهادهانوین كشاورزی گسترش تحقیق،آموزش وترویج است،كه دركلیه برنامه های قبل وبعدانقلاب اولین هدف راتشكیل داده است.

برنامه ریزی برای دستیابی به هدف افزایش تولیدكشاورزی،پایه درارتباط باسایرهدفهای بخش نظیرحفظ منابع پایه وتوسعةپایدار،تاّمین امنیت غذای جامه ،افزایش صادرات وكاهش واردات كشاورزی،افزایش درآمدكشاورزان وحمایت ازتولیدكنندگان كشاورزی صورت گرفته واثرات متقابل آنهابریكدیگرموردتوجه وارزیابی قرارگیرد[1].

منابع آب كشور

باتوجه به محدودیتهای آب وهوایی واقلیمی برای تولید كشاورزی دربخش عمدةمناطق كشورونیازبه آبیاری محصولات،منابع آب مهمترین عامل محدودكننده كشاورزی به شمارمی آید.كه دسترسی به آن نقش تعیین كننده ای دربهره برداری ازسا یر منابع وعوامل تولیدبخش كشاورزی مثل زمینونیروی زمینی دارد. به همین علت برنامه ریزی توسعه وتولید كشاورزی باید در ارتباتی تنگاتنگ بابرنامه ریزی بهره برداری وكنترل منابع آب انجام گیرد وبرنامه ریزی كشاورزی بدون توجه به امكانات بهره برداری  از منابع آب غیر واقع بنیانه است .

از كل حجم بارسرمای آسمانی در سطح كشور كه معادل 430 میلیارد متر مكعب در سال است حدود 228میلیارد متر مكعب آن تبخیر می شودوازدسترس خارج می شود. براساس مفروضات (1/8میلیون هكتار جنگلو10میلیونهكتارهراضی دارای پوشش گیاهی طبیعی)از132میلیارددرمترمكعب آب باقیمانده،حدود35مترمكعب سفره‌های زیرزمینی را تغذیه می كنند.درحا لی كه درشرایط فعلی كه سطح وسیعی ازجنگل های كشورتخریب شده وپوشش گیاهی اكثراراضی مرتعی كشورنیزشدیداّازبین رفته است،میزان تغذیة سفره های آبهایزیرزمینی به مرتب كمترازرقم35میلیاردمترمكعب است.وقوع سیلاب های پی درپی ومنطبق نبودن وقوع سیل دردوره های برگشت مختلف درشرایط حال و گذشته دلیلی به این قضاوت كارشناسی است[2]

كاربرد آبیاری بارانی: مسائل و مشكلات آن

مسئله آب و مدیریت صحیح منابع آب یكی از مشكلات اساسی كلیه كشورهای ماست به طوری كه امروزه توسعه انسانی بویژه در اكثر كشورهای جهان سوم بشدت وابسته به توسعه و اصلاح مدیریت منابع آب است. توسعه مدیریت منابع آب می تواند نقشی اساسی در حل مشكلات محرومان داشته باشد. لذا اصلاح كاربردها و فن آوریها در استفاده از منابع آب برای برطرف كردن مشكلات ناشی از كمبود، آلودگی و پایین بودن راندمان استفاده از آب، ضروری به نظر می رسد.

با توجه باینكه در سالهای اخیر دولت سرمایه گذاری كلان و اعتبارات گسترده ای در جهت گسترش فن آوریهای آب اندوز بویژه آبیاری بارانی انجام داده است و با عنایت به اینكه سیستم آبیاری بارانی مانند هر فن آوری دیگری ممكن است مسائل و مشكلاتی برای كشاورزان بوجود بیاورد كه سبب رها كردن و استفاده ناكارآمد از این سیستم شود. لذا شناخت مشكلات كشاورزانی كه آبیاری بارانی را پذیرفته اند هدفهای مهم توسعه و اصلاح افزایش راندمان آبیاری در بخش كشاورزی به شمار آید. طبق پژوهشهای انجام شده در این زمینه مسائل و مشكلاتی عمده وجود دارد كه به اختصار به آنها پرداخته می شود:

1. 1.       طراحی غلط

نبود دانش بومی در زمینه آبیاری بارانی سبب می شود كه نقش كشاورز در طراحی سیستم به حداقل كاهش یابد و كارشناسان نقش اصلی و كنترل كننده را در این رابطه داشته باشند. اما در نظر كشاورزان، كارشناسان یا اطلاعات كافی نسبت به نحوه طراحی ندارند و یا در طراحی سیستم وضعیت محلی و منطقه را نادیده می گیرند و این مسئله كشاورز را با مشكلات زیاد و هزینه های غیر ضروری روبرو می سازد.

1. 2.     مشكلات مربوط به مكانیزاسیون

كشاورزان در انجام فعالیتهای مكانیزاسیون هنگام عملیات كاشت، داشت و برداشت با وجود مستقر شدن سیستم آبیاری بارانی با مشكلاتی روبرو هستند. البته این موضوع پذیرفتنی است كه وجود سیستم آبیاری بارانی در زمین كشاورز می تواند ایجاد محدودیتهایی در انجام فعالیتهای مكانیزاسیون شود. در این باره آموزش كشاورزان برای به حداقل رساندن این مشكلات باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

1. 3.    مشكلات اقتصادی

مشكلات فنی در بین كشاورزان از همگونی زیادی برخوردار است. به این معنی كه اكثریت كشاورزان یك تا تعداد بیشتری از این مشكلات را دارند. اما در مورد مشكلات اقتصادی گروهی از كشاورزان اظهار داشته اند كه مشكلی از این لحاظ با پروژه آبیاری بارانی ندارند. این گروه از كشاورزان سیستم را اقتصادی می دانند و در بهره برداری از آنان با وجود پاره ای از مشكلات فنی دچار هیچ گونه مشكلات اقتصادی نیستند. مقایسه ویژگی های این گروه با گروهی كه مشكل اقتصادی دارند نشان می دهد كه بین این دو از نظر ویژگی های مختلف زراعی و شخصیتی از لحاظ آماری تفاوت معنی داری وجود ندارد.

[1] ((مهندس عبدالكریمومجریان-مطلعات جامه توسعه كشاورزی مناطق كشور))

[2]((مهندس عبدالكریمدرویشی-اقتصادكشاورزیوتوسعه))