پایان نامه آثار سید رضی

پایان نامه آثار سید رضی 

گزیده ی بحث:

 هرچند که شعراصیل با  بال وهم و خیال به پرواز درمی آید ولی ابزار توانمندی است که با قدرت سحرآمیزش عقلها را می شکافد و کارگر می افتد.« فقیه شاعر» یا«  شاعر فقیه» نیز در کنار استدلالهای عقلی و فقهی، سخنان رسا و شیوا را به خدمت گرفته و برای بیان مقاصد و تحقق اهداف از سلاح کارآمد شعر بهره ها جسته است. شاعری که نام و آوازه اش مدیون  ذوق نثری اوست، همان ذوق وعلاقه ای که وی را وادار کرد تا خود را به اقیانوس بی کران بیان دراندازد: که صید گوهر بار آن نام صیاد را بر تارک ادب جاودان ساخت.« نهج البلاغه» که رشحاتی از کلام امیر بیان و مبین قرآن، امیر مؤمنان علی(ع) است ک رضی طوق افتخار آن را تا ابد به گردن آویخته است. رضی غواص خردمند دریای      بی کران ادب خود مروادرید ناشناخته ی این دریاست که معرفی او به جهان علم و ادب، خود ارزش دیگری دارد.  ما نیز در پی شناخت او دفتر آثار او را یک به یک ورق زدیم تا به« دیوان اشعار» که لوح ماندگار او در پهنه ادب وعرفان است ما را شیفته و شیدای خود ساخت. بررسی دیوان اشعاری که بازتاب آراء و افکار ادبی و عرفانی و نمایانگر چهره علمی ودر حقیقت عصاره ی مکتوب سیره عملی اوست می تواند در راههای پر پیچ و خم و تاریک کنونی برای جویندگان و تشنگان معرفت، رهگشایی مطمئمن باشد. اشعار نغز و دلنشین، مخصوصاً غزلهای عارفانه و عاشقانه ی او به ما می فهماند که شاعر دلسوخته خود ، اسیر کمند عشق الهی است که برای تفهیم در قالب عشق محسوس زمینی تبلور یافته است. رضی که خود سرمست« می باقی» است ولی هرگز لب به توصیف« باده ی عصیانگر» نمی گشاید و لذا اشعار و غزلهای او خالی از وصف« شراب» و  « باده نوشی» است. رضی گرچه در ترانه های سرزمین یار (حجازیات) وصف آهوان بشری می کند و ازشکار و بدعت در حرم سخن می گوید ولی هیچگاه آلوده ی شکار غیرمجاز نشده است. و در این راستا همیشه شکوه از دیده ودل دارد که گویا دیده در عروسی و دل اندر ماتم است و چنین برمی آید که هرگز به مرادش نرسیده و کام دل برنیاورده است.رضی شاعر پاک سیرت، زمانی از عشق آمیخته به عفت سخن می گوید که تمام شاهکار غزل سرایان توصیف دقیق اندام برهنه ی معشوق است.

 رضی در حجازیات که شهرت جهانی یافته، سرسلسله غزل سرایان متعهدی است که به حق نام « رائد العفاف» زیبنده و برازنده ی اوست.

 رضی که بواسطه اشعارش لقب« اشعر قریش» نام گرفته، گویا فقط مداح اختصاصی پدر بوده است. شاعر هرچند برخلاف عقیده خود به ستایش از خلفای بنی عباس می پردازد، بلکه نه از روی اجبار و کیاست بلکه از روی اخلاص و وفاست که« حرمت دیدار» ایام دوستی را نگه می دارد و لحظه های دوستی و مرام خود را به نان جوئی نمی فروشد. نپذیرفتن صله و هدیه و سوگنامه های ستایش وار او از خلفای مغضوب و در گذشته، خود بهترین دلیل بر صدق و مدعاست. که خلیفه ی بعد را نیز مجذوب رضی می سازد.

 رضی از شاعران«  حرفه گرا» و « ثروت اندوز» نیست که شعرش را وسیله ی معاش خود سازد و لذا در قبال، مدیحه هایش از کسی حتی پدرش هدیه ای نمی پذیرفت که خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.  شاعری که در سنین کمتراز ده سالگی با اشعارش از اقتدار و عزت سخن می گفت اکنون در  میانسالی در فراق یاران چنان سرشک دیده اش روان است که گویا همان نیست.

در سوگنامه های جگرسوز وآتشین سرور و سالار شهیدان چنان می گرید که گویا مادری فرزند مرده بربالای جناره ی فرزندی است که داد غم سر می دهد. و لذا به حق« النائحة التکلی»ی عرب است. او در غم مادر،همچون طفلی بی مادر، نوای غم دارد.

« غمنامه ی مادر» که در حقیقت« قانون اساسی مادری» است حکایت از مقام و منزلت  زن مسلمان دارد.  شاید باور نتوان کرد که رضی هجویه ای گفته باشد ولی هجویه هایش، چیز دیگری است. هجویه های رضی در حقیقت ابزار          « آشکارساز»ی هستند که در جایی پرده از ظلم و بیداد بنی امیه برمی دارد و در جائی دیکر برای اصلاح رفتار ناپسند و اخلاق زشت برخی افراد بکارمی رود. او عیب را میگوید نه اینکه دیگران بدانند، بلکه مخاطب، خود به اصلاح خویش بپردازد. از آنجائیکه رضی دانشمندی حکیم است، اگر سخن حکیمانه نگفته باشد به دور از حکمت اوست و لذا آثار حکمت و پند و اندرزهای حکیمانه اش در جای جای دیوان مزین بخش قصاید و غزلیات و رثائیه هاست.

 حتی فخریات او هم بوی حکمت می دهد....

فهرست

مقدمه                                                                                                 7-1

باب اول

اوضاع سیاسی، اجتماعی فرهنگی و ادبی دوران سید رضی

فصل اول: اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی                                                 29-9

بخش اول: اوضاع سیاسی                                                                        9

بخش دوم: اوضاع اجتماعی                                                                    15

بخش سوم: اوضاع فرهنگی و ادبی                                                  19

الف: نقش آل بویه در  نهضت فکری و ادبی قرن چهارم                                 21

ب: مظاهر فرهنگی و ادبی قرن چهارم                                                       22

1- شعر                                                                                               23

2- نثر                                                                                                 27

3- نقد                                                                                                 28

4- علم لغت                                                                                          28

فصل دوم: سید رضی شاعری از تبار علی(ع)                                   77-30

بخش اول: زندگینامه ی سید رضی

الف: ستاره ای از افق بغداد                                                                      30

ب: شجره نامه                                                                                      31

1- پدر( ابواحمد)                                                                                   32

2- مادر( شیرزنی از تبار ناصرللحق)                                                        37

3- ناصر کبیر یا فاتح مازندران                                                                38

ج: روزگار وصل و غنچه های پیوند                                                         39

د: غروبی نابهنگام                                                                                 41

هـ: ویژگیها و خصوصیات بارز اخلاقی رضی                                            44

بخش دوم: زندگی علمی، ادبی و اجتماعی سیدرضی                  

الف: اساتید و مشایخ رضی                                                                      49

ب: دانش آموختگان و تربیت یافتگان و روایت کنندگان مکتب رضی                56

ج: مجتمع علمی« دارالعلم» یا اولین دانشگاه علوم اسلامی                     58

د: مناصب (نقابت، قضاوت، ریاست « امیرالحاج»                                      61

هـ: تألیفات                                                                                           63

1-   شعر( دیوان اشعار)                                                                           64

2- سیره نویسی                                                                                     65

3- رسائل( مجموعه ی مکاتبات)                                                              65

4- فقه                                                                                                 65

5- نحو                                                                                                65

6- تفسیر                                                                                              66

الف: حقائق التأویل فی متشابه التنریل                                                         66

ب: معانی القرآن                                                                                    66

7- بلاغت                                                                                            67

الف: تلخیص البیان فی مجازات القرآن                                                        67

ب: نهج البلاغه                                                                                      67

ب1: گردآورنده ی نهج البلاغه واقعاً کیست؟                                                68

 ب2: ادبیات نهج البلاغه                                                                         74

ب3: پژوهش های دانشمندان در اقیانوس نهج البلاغه                                     75

باب دوم:                         

 نقد و بررسی دیوان سیدرضی                                                        256-78

فصل اول: دیوان رضی                                                                          79

الف: نسخه های دیوان در کتابخانه های ایران و جهان                                    85

ب: شروح یا نگاره هایی بر دیوان                                                             89

ج: اغراض و موضوعات موجود در دیوان                                        90

فصل دوم: مدایح                                                                                   92

الف: ممدوحان رضی                                                                              94

ب: ساختار قصیده های مدح                                                           109

ج: مضامین و مفاهیم مدیحه های رضی                                                      114

ج1: شجاعت                                                                                        114

ج2: بخشش و بخشندگی                                                                          116

ج3: خردورزی و نیک اندیشی( عصاره ی چهار خلیفه)                                119

ج4: مقام ومنزلت اجتماعی                                                                      121

ج5: تبریک اعیاد و مناسبتها                                                                    124

ج6: بلیغان در نگاه بلیغ                                                                           125

مدیحه های رضی در یک نگاه                                                                  126

فصل سوم: رثاء« سوگنامه»                                                                   130

الف: افرادی که شاعر در سوگ آنها مرثیه سرایی کرده است                           133

ب: فرهنگ عاشورا در سوگنامه های حسینی (5 مرثیه با بررسی محتوایی آنها) 138

ج: غمنامه ی مادر و تجلیل از مقام و منزلت زن مسلمان                                 153

د: بررسی ساختار سوگنامه های رضی                                                       158

هـ : مضامین و موضوعات سوگنامه ها                                                      162

هـ 1: سرانجام و سرنوشت انسان                                                               164

هـ 2: پدیده ی مرگ و تأثیر آن بر مرثیه های رضی                                       165

هـ 3:بزرگداشت و بیان فضائل متوفی                                                        167

هـ 4: تسلیت و همدردی با بازماندگان متوفی                                                171

هـ 5: اعلان جنگ با مرگ                                                                       172

هـ 6: تجلی رثای دوران جاهلیت در سوگنامه های شاعر                       173

نقد وبررسی سوگنامه های سید سوگوار                                                       174

فصل چهارم: فخر و حماسه                                                            178

الف: بررسی ساختار فخریات                                                                   181

ب: مضامین فخریه های رضی                                                                 182

ب1:افتخار به اصل ونسب( شجره ی طیبه)                                       183

ب2: شاعری الگو در میدان اخلاق و عمل                                         189

ب3: قله ی عظمت در کوهسار ادب                                                           195

ج: ابعاد و ویژگی های فخریات رضی                                                        197

د: مقایسه ای میان فخریه های رضی و متنبّی                                               200

فصل پنجم: غزلیات و حجازیات                                                                204

ترانه های سرزمین یار( حجازیات)                                                            206

الف: بررسی ساختارغزلیات                                                                    210

ب: مضامین وموضوعات غزلهای رضی                                                   213

ج: ابعاد و ویژگی های غزلهای رضی                                                        215

حجازیات یا ترانه های سرزمین یار:                                                 218

 الف: ساختار ترانه های سرزمین یار( غزلهای حجازی)                                218

متن و ترجمه غزل« لیلة السفح»                                                               219

نقد وبررسی غزل« لیلة السفح»                                                                224

برگزیده غزل« یا ظبیة البان...»                                                                229

ب: بررسی مکانهای سرزمین حجاز در حجازیات                               232

ج: مضامین و موضوعات غزلهای حجازی                                                 233

د: جایگاه حجازیات و تأثیرآن بر ادبیات عرب                                              234

فصل ششم: هجویات                                                                     237

الف: موضوعات و مضامین هجوهای رضی                                               238

1) هجو اخلاقی                                                                                     238

2) هجو سیاسی                                                                                     240

ب: نمونه هایی از هجویات رضی                                                              241

فصل هفتم: پند و اندرز و حکمتها                      

الف: نمای کلی حکمتهای رضی                                                                243

ب: نمونه هایی از سخنان حکیمانه ی رضی                                                 244

زبدة البحث (چکیده پایان نامه به زبان عربی)                                               249

منابع                                                                                                   265

چکیده انگلیسی                                                                                      269