پایان نامه رابطه سوگیری شناختی توجه و تفسیر در اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی با سوگیری های فرآیند پردازش اطلاعات مشخص می شود. افراد با اضطراب اجتماعی ترجیحا به محرک های تهدیدکننده توجه می کنند و اطلاعات اجتماعی مبهم را منفی و تهدیدآمیز تفسیر می کنند. مطالعات اخیر تأیید نموده اند که سوگیری توجه و سوگیری تفسیر در ایجاد و تداوم اختلال اضطراب اجتماعی نقش دارند. با این وجود، ارتباط بین سوگیری توجه و سوگیری تفسیر مبهم باقی مانده است. به منظور تعدیل این سوگیری های شناختی و آسیب پذیری متعاقب آن نسبت به اضطراب اجتماعی، پارادایم تعدیل سوگیری شناختی طراحی شده است. بر این مبنا، پایان نامه حاضر با هدف تعیین ارتباط سوگیری توجه و سوگیری تفسیر، اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری شناختی - مؤلفه تفسیر بر سوگیری توجه و برنامه تعدیل سوگیری شناختی- مؤلفه توجه بر سوگیری تفسیر در افراد با اضطراب اجتماعی را آزموده است. در نیل به این هدف، 80 فرد با اضطراب اجتماعی، به تصادف، در چهار گروه، گروه های تعدیل سوگیری (توجه یا تفسیر) و کنترل (توجه یا تفسیر) جای گرفتند. در برنامه تعدیل سوگیری توجه، شرکت کنندگان آزمایه پروب دات را تکمیل نمودند که پروب در مقایسه با چهره های انزجاری، همواره به دنبال چهره های خنثی ارائه می شد. شرکت کنندگان شرایط تعدیل تفسیر، پارادایم ارتباط کلمه-جمله را تکمیل نمودند که با انتخاب تفسیرهای خنثی بازخورد مثبت و با انتخاب تفسیرهای تهدیدآمیز بازخورد منفی دریافت می کردند. قبل و بعد از مداخله، سوگیری توجه، سوگیری تفسیر، علائم اضطراب اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی ارزیابی شد. نتایج، کاهش معنادار سوگیری توجه مرتبط با تهدید، سوگیری تفسیر، علائم اضطراب اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی را نشان داد. علاوه بر این، افراد گروه تعدیل توجه، تفسیرهای خنثای بیشتر و تفسیرهای منفی کمتری نسبت به پیش آزمون در مقایسه با گروه کنترل نشان دادند. در حالی که درگروه تعدیل تفسیر، نمره پس آزمون سوگیری توجه نسبت به پیش آزمون تفاوت معناداری نداشت.

کلید واژه ها: اضطراب اجتماعی، فرآیند پردازش اطلاعات، سوگیری توجه، سوگیری تفسیر، برنامه تعدیل سوگیری شناختی.

ضرورت و اهمیت پژوهش

اختلال اضطراب اجتماعی با تاثیرگذاری قابل ملاحظه بر کیفیت زندگی، از حیطه های تحقیقاتی محسوب می شود که ضرورت کار در آن ملموس است. همچنین، از آنجا که این اختلال پایین ترین میزان بهبودی در میان اختلالات اضطرابی را داراست، ضروری است تا با شناسایی مکانیزم های علی بروز و تداوم آن، مسیرهای درمانی نوین اثربخش طراحی شود. درمان های کنونی رایج برای اختلال اضطراب اجتماعی، دارو درمانی و درمان شناختی-رفتاری است که نگرانی هایی را موجب شده است؛ اندازه تاثیر درمان های دارویی کوچک تا متوسط بوده و تقریباً در 40 درصد بیماران علائم با دارو فروکش نمی کند. همچنین تقریباً در 33-25 درصد بیماران، درمان های شناختی-رفتاری (شامل بازسازی شناختی و مواجهه رفتاری) موثر نیست و در بین افرادی که به این درمان پاسخ می دهند، بسیاری تا حدودی دارای علائم باقی می مانند. اگر چه از محدودیت درمان شناختی-رفتاری گفته شد اما به نظر می رسد با ترکیب این رویکرد که محتوای هشیار افکار را در معرض فرآیند استدلال و ارزیابی مجدد قرار می دهد با راهبردی که سوگیری های پردازشی خودکار را که در اصل منجر به آن محتوا شده اند، هدف می گیرد، بتوان اثربخشی درمان را ارتقا داد. برای نیل به این منظور، نخست می باید کارایی روش های تعدیل سوگیری های شناختی بررسی شود تا بتوان یک سبک مداخله اثربخش را به منظور تلفیق با درمان شناختی-رفتاری تدوین نمود.

از آنجا که سوگیری توجه و سوگیری تفسیر تفاوت های افراد را در اضطراب به صورت بنیادی شکل می دهند این دو مؤلفه سودار فرآیند پردازش اطلاعات نسبت به سایر مؤلفه ها کلیدی محسوب می شوند. علاوه بر این، سوگیری توجه به تهدید در اضطراب اجتماعی، آسیب پذیری نسبت به تهدید را تحت تاثیر قرار می دهد و بازگشت اضطراب را نیز در دوره های پیگیری پیش بینی می کند.

سوگیری تفسیر نیز افراد با اضطراب اجتماعی را به این سمت سوق می دهد که موقعیت های مبهم و حتی مثبت اجتماعی را تهدیدآمیز تعبیر کنند؛ بنابراین یا اجتناب پیش می آید و یا در صورت اجبار به ماندن در موقعیت، سوگیری ها و اضطراب فزاینده متعاقب آن، منابع شناختی را در جهت خلاف عملکرد موفق سوق می دهد و عملکرد ناموفق در موقعیت های اجتماعی را تسریع می نماید.

از طرفی تعامل افراد با اضطراب اجتماعی با موقعیت های اجتماعی به نحوی است که سوگیری های منفی در فرآیند پردازش نشانه های اجتماعی را اثبات نمایند؛ همه نشانه ها در این راستا تعبیر می شود که فرد منفی ارزیابی شده است؛ بنابراین مساله ایجاد و تداوم اضطراب به دلیل سوگیری های شناختی، بر این دلالت دارد که سوگیری ها اهداف مهمی برای مداخلات درمانی هستند و می باید راهبردهایی برای اصلاح سوگیری ها و چرخه معیوب منتج از آن تدوین شود.

در این راستا، برنامه تعدیل سوگیری شناختی مطرح شده است. در بخش تعدیل سوگیری توجه، از طریق تکرار، توجه فرد به دور از نشانگان تهدید اجتماعی بازجهت دهی می شود و در بخش تعدیل سوگیری تفسیر، فرد به سمت در نظر گرفتن تبیین های مثبت یا کمتر منفی سوق داده می شود.

تعدیل سوگیری شناختی به عنوان یک درمان مستقل و یا یک بخش الحاقی به درمان شناختی-رفتاری، به راحتی می تواند توسط کامپیوتر و با حداقل درگیری بالینی اجرا شود. حتی می توان آن را به عنوان بخشی از تکلیف خانگی در نظر گرفت. در این میان، نگرانی هایی که در خصوص تعمیم پذیری و طول مدت اثرات آموزش وجود دارد، تا حدی با شواهد اولیه که اثرات مفید آن بر علائم اضطراب را تا حداقل 4 ماه پس از آموزش نشان می دهد، برطرف شده است. علاوه بر اینکه کاهش در شدت علائم با ارتقاء عملکرد اجتماعی مرتبط است.

با آنچه در خصوص اهمیت متغیرهای طرح پژوهشی حاضر گفته شد، اینک لازم است تا سبک مداخله ای از برنامه تعدیل سوگیری شناختی تعیین شود که بیش ترین میزان اثربخشی را داراست. چرا که مداخلات بر پایه دستیابی به حداکثر اثر با اجرای کوتاه مدت قرار دارند؛ بنابراین ضروری است که با تعیین اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری شناختی در خصوص دو مؤلفه توجه و تفسیر و روشن ساختن نحوه ارتباط و تعامل این دو مؤلفه، به این نکته پرداخته شود که آیا اجرای برنامه تعدیل یک سوگیری شناختی بر تعدیل سوگیری دیگر اثرات قابل توجهی دارد یا خیر و در صورت اثربخشی زنجیره ای، اجرای کدام برنامه اولویت دارد.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق

اضطراب اجتماعی

اضطراب اجتماعی به واکنش های توام با ترس شدید و پایدار اطلاق می شود که در برابر حداقل یک موقعیت اجتماعی یا عملکردی رخ می دهد؛ موقعیتی که در آن فرد در برابر افراد ناآشنا قرار می گیرد و احتمال می دهد که دیگران او را موشکافی کنند و بترسد که به گونه ای رفتار کند یا علائم اضطرابی از خود نشان دهد که تحقیر یا شرمنده گردد. این شرایط به طور قابل ملاحظه ای در برنامه های معمول فرد، عملکرد شغلی یا تحصیلی و روابط بین فردی وی اختلال ایجاد می کند.

اضطراب اجتماعی نمره ای است که با استفاده از پرسشنامه هراس اجتماعی کانور (2000) به دست می آید.

ترس از ارزیابی منفی

ترس از ارزیابی منفی احساس ترس نسبت به ارزیابی های دیگران، پریشانی خاطر ناشی از این ارزیابی های منفی و انتظار مورد ارزیابی منفی قرار گرفتن را شامل می شود.

ترس از ارزیابی منفی نمره ای است که با استفاده از فرم کوتاه پرسشنامه ترس از ارزیابی منفی به دست می آید.

سوگیری توجه

سوگیری توجه ارجحیت نظامدار در توجه به محرک ها است که رد و قبول اطلاعات دارای معنای هیجانی را تحت تاثیر قرار می دهد. این سوگیری می تواند به صورت غیرارادی یا خودآگاه اتفاق افتد.

با استفاده از آزمایه پروب دات و با ثبت زمان واکنش در تشخیص پروب متعاقب تصاویر چهره آزمایشی (تصاویر مبین نفرت) و تصاویر چهره خنثی به دست می آید. به این ترتیب که میانگین زمان واکنش به پروب متعاقب تصاویر آزمایشی از تصاویر خنثی کسر شده که نمره سوگیری توجه به دست می آید. نمره منفی سوگیری توجه به تهدید را نشان می دهد.

سوگیری تفسیر

سوگیری تفسیر گرایش به تفسیر اطلاعات مبهم به شیوه ای تهدیدآمیز تعبیر می شود.

تعداد کوشش هایی که آزمودنی جمله و کلمه تهدیدآمیز را مرتبط و جمله و کلمه خنثی را نامرتبط می داند، مبین سوگیری تفسیر منفی است. همچنین تعداد کوشش هایی که جمله و کلمه خنثی مرتبط و جمله و کلمه تهدیدآمیز نامرتبط ارزیابی می شود، مبین سوگیری تفسیر خنثی است.